Wednesday, March 4, 2009

TUSUN GAWAI ANTU


Gambar Beliang (siko bala ari Saratok ti tebilang selalu enggau ngirup jalong) Benong Ka Ngirup Jalong


Gambar John Unjang (siko bala ari Saratok ti tebilang selalu enggau ngirup jalong) Benong Ngirit Buloh Lalu Nuntong Ka Buloh Ngagai Orang Ti Ngirup Buloh


Gambar Bini Aku (Indairosa / Mingat Anak Bundak Bebaris No.3) Ti Benong Ka Niki Maia Gawai Antu Ba Rumah Ramping, Sungai Engakabang, Roban Ba Tahun 1984

Nyadi tusun Gawai Antu ti dibai aku kenang kitai ditu iya nya diambi aku ari tusun Gawai Antu ti udah dikena ba Rumah Belabot, Tembawai Pok, Sebetan, Saratok, Daerah Kalaka, Pegai menua Bagi Kedua kena 31.10.1992 ti ditulis serta dirintai ke oleh Cikgu Mathew Demang Anak Sadar

A. Tiap tiap pengawa ti besangkut paut enggau Gawai Antu, Tuai Gawai mesti mai manok kena ngemun ka ka pengawa nengah tempuan, belaboh ari Pun Ramu.

B. Tiap tiap pengawa mesti Begendang Rayah kena madah ka pengawa ti deka dikerja. (Gendang Rayah iya nya tiga rengat, lalu ditangkan enggau ti kedua iya nya lima rengat serta iya ke penudi iya nya tujuh rengat).

C. Beranchau tikai mesti ninggang tikai orang ti Pun Ramu, tang tikai senggang enda tau dikena sekali kali leboh maia Gawai Antu.

D. Tiap tiap ngaga piring mesti nyendia ka piring ka diri empu serta di anjong ngagai Tuai Antu. Tiap mansang miring mesti nengah tempuan belama. Endor alai miring iya nya ba Ruai Tuai Antu.

E. Tiap tiap pengawa, pemindah Tuai Antu mesti dulu lalu ditangkan ka Lumur Dua Tuai Antu.

Pengawa Gawai Antu Belaboh :

Sebedau Gawai Antu ka dikerja semua sida serumah ka niri ke aum besai bekaul enggau pengawa Gawai Antu lalu sida serumah ka milih sapa ti patut dipadu ka megai pengawa ambi ke pengawa maia sida ti begawai nya mujor serta nadai pulai ke penti pulai ke pemali.

Orang ti dipilih mangku pengawa iya nya baka rintai dibaroh tu :
(a) Tuai Gawai - Mathew Demang Anak Sadar
(b) Sapit Tuai Gawai - Siri Anak Umba
(c) Tukang Tulis _ Dunggat Anak Enteri
(d) Tukang Wang _ John Bungkan Anak Jaya
(e) Sapit Tukang Wang – Mathew Demang Anak Sadar
(f) Kaban Komiti - Semua Tuai Tuai Bilik ba Rumah Belabot.

(1) Tuai Antu _ Kelanang Anak Digat
(2) Lumur Dua Tuai Antu - Ajong Anak Belabot
(3) Kaban Komiti - Semua Tuai Tuai Bilik

(a) Komiti Nganyam Garong – Mdm. Nalon Anak Mancha
(b) Sapit Komiti Nganyam Garong _ Mdm. Meni Anak Utau
(c) Kaban Komiti - Brayan Anak Entaria
- Luyah Anak Pom
- Tuai Rumah Belabot Anak Gerejih
- Mdm. Kumang Anak Gerejih

(1) Tuai Sabong _ Tuai Rumah Belabot anak Gerijih
(2) Sapit Tuai Sabong - Dunggat Anak Enteri
(3) Kaban Komiti _ Mathew Demang Anak Sadar
- Ajong Anak Belabot

Komiti Orang Ngirup Jalong Enggau Buloh

(a) Tuai Komiti _ John Unjang
(b) Sapit Tuai Komiti - Daniel Anak Digat
(c) Kaban Komiti - Morgan Anak Demang
- Ajong Anak Belabot

Komiti Pengerai

(a) Tuai Komiti - Mdm. Labek Anak Digat
(b) Sapit Tuai Komiti - Mdm. Linggoh Anak Paul

Komiti Pemeresi Rumah Enggau Ngias Rumah

(a) Tuai Komiti - Mdm. Labek Anak Digat
(b) Sapit Tuai Komiti - Mdm. Santa Anak Paul
(c) Kaban Komiti - Imang Anak Pang
- Lawi
- Semua Tuai Tuai Bilik

Komiti Pemadah (Announcer)

(a) Tuai Komiti - Daniel Anak Digat
(b) Sapit Tuai Komiti - Morgan Anak Demang
(c) Kaban Komiti - Randi Anak Enteri
Komiti Gendang

(a) Tuai Komiti - Tuai Rumah Belabot Anak Gerejih
(b) Sapit Tuai Komiti - Dunggat Anak Enteri
(c) Kaban - Engkenin
- Jaya Anak Mancha
- Ajong Anak Belabot

Komiti Ngaga Bunga Panggang Enggau Bunga Tuai Rumah

(a) Tuai Komiti - Mit Anak Aji
(b) Sapit Tuai Komiti - Nancy Anak Paul
(c) Kaban Komiti - Semua Tuai Tuai Bilik

Komiti Orang Ngelalu/Niki Ka Petara

(a) Tuai Komiti - Chaong Samuel
(b) Sapit Tuai Komiti - Mathew Demang Anak Sadar
(c) Kaban Komiti - Semua Tuai Tuai Bilik

Komiti Ngiga Buah Ke Tua Lalu Diengkah Ka Ba Taba

(a) Tuai Komiti - Engkenin
(b) Sapit Tuai Komiti - Ajong Anak Belabot
(c) Kaban Komiti - Semua Tuai Tuai Bilik

Komiti Ngaga Raran Alai Belulun

(a) Tuai Komiti - Empeni Anak Engkenin
(b) Sapit Tuai Komiti - Ajong Anak Belabot
(c) Kaban Komiti - Semua Tuai Tuai Bilik

Komiti Ngelalu Petara Enggau Nuntong Ke Jalong

(a) Mai Bendera - Mathew Demang Anak Sadar
(b) Mai Manok - John Unjang
(c) Mai Piring - Mdm. Nalun Anak Mancha
(d) Kaban - Semua Tuai Tuai Bilik

Komiti Ngaga Taba Enggau Palan Sungkop

(a) Tuai Komiti - Mathew Demang Anak Sadar
(b) Sapit Tuai Komiti - Kalanang Anak Digat
(c) Kaban Komiti - Semua Tuai Tuai Bilik

Komiti Tukang Gerah

(a) Tuai Komiti - Randi Anak Enteri
(b) Sapit Tuai Komiti - Robin Anak Siri
(c) Kaban Komiti - John Bungkan Anak Jaya

Komiti Nguong Orang Leboh Pengabang Niki Ba Rumah Panjai

(a) Tuai Komiti - Ayum Anak Siri
(b) Sapit Tuai Komiti - Morgan Anak Demang
(c) Kaban Komiti - Semua Tuai Tuai Bilik

F. Terubah Pengawa Dikerja Leboh Maia Gawai Antu

1.1 Piring Tolak Bala

Disedia ka tiap tiap pintu, alai miring ba Ruai Tuai Antu.
Penyampau piring empat iti aja.
Alai engkah piring iya nya dua iti ba langkau ampun, dua iti ba
Putting rumah setak setak.
Maia ngaga piring iya nya 26.09.1992

1.2 Miring Meri Rumah Makai

Disedia ka tiap tiap pintu, lalu dipiring ka ba Ruai Tuai Antu,
Piring tu iya nya dua iti sepintu.
Alai engkah piring iya nya ba empayan ruai enggau empayan bilik.
Maia ngereja pengawa tu kena 03.10.1992.
Serta ngaga Taba Pengabang (Langkau Piring), (bermacham macham bansa buah ti olih ka diengkah ba Taba tu, buah ti olih ngiga tu enda tau dibai ke rumah panjai sekali kali). (Dua igi telu mata diengkah ba Taba tu).

1.3 Ngaga Tuak Indai Bilai

Disedia ka tiap tiap pintu, lalu ditutok ba Tanju Tuai Antu, serta dilulun ba tanah. Tembu lulun lalu alai miring ba Ruai Tuai Antu.
Udah disedia ka semua macham piring, tambah enggau maioh macham leka utai, baka leka ensabi, jawa, nyeli, jagong, entimun, enggau maioh macham leka utai bukai, tang beras chelum enda tau enda dikena.
Maia ngere pengawa tu kena 04.10.1992.

1.4 Piring kena nutuk Tuak Indai Bilai disedia ka Tuai Antu dulu apin
Ti nutuk Tuak Indai Bilai ba Tanju Tuai Antu. (Piring tu siti engkah ba atas seregang ba Tanju Tuai Antu.

1.5 Ruas asi Tuak Indai Bilai tu diperarat ka ba ai Sebetan, enda tau di
buai ba sebarang alai. Orang ti muai ruas tu iya nya Tuai Antu enggau Lumur Dua Tuai Antu.

1.6 Tuak Indai Bilai tu mesti di engkah ba Kebuk Pregam lalu diengkah dalam sintong enda jauh ari moa pintu bilik diri empu.

2.1 Ngambi Sungkop Tauka Beban Sungkop

Pengawa tu ka dikerja kena 10.10.1992.

Pengawa ti keterubah dikerja iya nya ngaga pelasar alai langkau sungkop berengkah ari tumu tumu pagi sebedau bala maioh ti ngambi sungkop ti udah tembu tauka diban nya ari alai iya diban (Brayang). (Dua iti piring sepintu, siti ditumbak, siti di engkah ba seregang. (Gaya pelasar nya digaga iya nya 5.7.9 mesti timpang).

2.2 Sungkop Tuai Antu dulu datai lalu dibiau enggau manok, siko
manok setiap pintu. Sungkop tau belaboh digaga diatu ba palan sungkop diri empu. (utai ti dipangkang orang ngaga sungkop iya nya kurong semengat enggau kering semengat – reti nya kebok sigi enggau lungga).

3.1 Ngambi Buloh

Alai ngambi buloh tu iya nya ba tanah Cr. Mujang di Sungai Pudun, Sebelak, Roban. Orang ke ngambi buloh nya mesti mai piring, lalu miring ba pun buloh di babas din. Terubah buloh ti di pantap iya mesti di biau enggau manok olih Tuai Antu. Udah nya baru orang bukai tau mantap buloh Kediri empu. Manok ti kena ngambi buloh tu tau di empa ba pun buloh (dibabas din).
Maia ngambi buloh tu iya nya 17.10.1992

4.1 Ngaga Raran Gawai Antu

Kena 23.10.1992
Ngaga Raran Tuai Antu dulu, Piring dua iti sepintu, siti diengkah
ba seregang, siti ditumbak semak raran diri empu.

Kena 24.10.1992
Ngayan ka manok kena beranchau tikai nanda ke hari orang
mutong babi enggau jelu idup ti bukai, serta ditangkan ke enggau
Gendang Rayah lima rengat. Maia beranchau tikai nya pukul 6:00
pagi.

Kena 24.10.1992
Ngelulun asi serta enggau mutong babi enggau jelu idup ti bukai maia Orang Nganyam, Tuai Antu mesti ka dulu. Lalu asi ti dilulun
Tuai Antu mesti ka dulu datai ari enggi orang bukai sepengudah semua sida iya tembu ngelulun.

Kena 24.10.1992
Leboh orang ti belaboh Nganyam ti diserta ka enggau Gendang Rayah tujuh rengat nya, lalu enti utai ke dianyam sida ke nganyam nya lalu bisi salah anyam, dia sida ke lelaki ka disabong ka manok enda betaji ba ruai Tuai Antu

Kena 25.10.1992
Beranchau tikai ke dikena Orang Nganyam nya ka di serta ka enggau Gendang Rayah tujuh rengat, lalu jam pengawa tu dikerja iya nya pukul 4:00 dini hari / pagi.

Kena 25.10.1992
Ngambi buloh enggau sungkop jam pukul 5:30 dini hari / pagi.
Sungkop nya ka di tiki kia ngena babi tauka manok, lalu sungkop tu enda tau dibai nengah ruai orang, lalu semina iya tau nengah tempuan enggau ruai orang ti beempu sungkop nya aja, lalu iya ka dibai pansut ngagai tanju diri empu. (Enti sungkop tu bisi ditemu dibai nengah ruai orang ti ukai beempu sungkop nya, orang ti mai sungkop nya ka ditunggu enggau ukum adat sigi alas tauka mata duit RM4.00 )

Kena 25.10.1992
Rugan mesti ka di diri ka orang ti tau ngirup buloh tauka jalong nya empu sehari tu mega / sehari nya.

Kena 25.10.1992
Piring ka di engkah ka ba sungkop belaboh sehari tu mega / sehari nya lalu pia mega api ka mesti bisi ditungkun ka ba sungkop selalu sampai ka nyau abis Gawai Antu tauka nyentok
ka sungkop nya dianjong ngagai pendam. (Selalu iya api tu ditungkun ka ngena kelita kurung, lalu enti iya padam iya tau ditungkun ka baru).

Berengkah ari 25.10.1992 Nyentok ka 31.10.1992
Gendang Ngelalu Sebayan ka belaboh ari orang ke pun ramu kira ka jam pukul 6:00 lemai tauak maia tumbuh nyang. Pengawa tu ka dikerja tiap tiap lemai sama baka nya jam belama sampai ke nyadi Gawai Antu.

5.1 Mutong Babi enggau jelu tupi bukai ke dikena ngintu Gawai Antu

Kena 30.10.1992
Mutong babi enggau jelu tupi bukai serta lalu ngelulun asi,
semua sigi lalu napat ke endor diri enpu. Piring enggau atur bukai
nya sabaka enggau atur maia nganyam suba,
Jam ngelulun asi nya pukul 7:00 pagi.

Kena 30.10.1992
Beranchau ka mutong babi enggau jelu tupi maia nyadi Gawai,
Gendang Rayah iya nya lima rengat.

Kena 30.10.1992
Ngaga Pantar jam pukul 4:00 lemai, Orang ti tau ngaga pantar tu iya nya orang ti tau ngirup buloh tauka jalong.

Kena 31.10.1992
Beranchau ka tikai kena niki ka Pengabang, serta diserta enggau Gendang Rayah tujuh rengat.


Programme Gawai Antu Di Rumah Belabot Tembawai Pok, Sebetan, Saratok kena 30.10.1992 enggau 31.10.1992

Kena 30.10.1992
Jam pukul 7:00 malam – Makai lemai enggau diri sebilik ti mantu
Pengawa Gawai Antu tu.

Jam pukul 8:00 malam - Baum enggau diri sebilik, ngatur chara
ngambat Pengabang Pagila (Gawai Antu)

Jam pukul 9:00 malam – Niki ka bala Lemambang enggau Orang ti
Ngirup Jalong enggau Ngirup Buloh.

Jam pukul 10:30 malam – Niki ka kaban belayan serta enggau
panggang babi / manok enda dibungkus,
tang diberi bunga basa kaban belayan
suku juru.

Kena 31.10.1992
Ngambat Pengabang ti diambi ngabang nitih ka maia pengabang ti ditiki ka diri empu datai ngagai rumah orang ti begawai nya.

Pengabang ti diambi ngabang diberi merarau dulu sebedau iya di tiki.

Niki ke pengabang ti diambi ngabang serta nambun bungai / bunga enggau muka panggang. (Bebuti Nan Ke Kujok)

Jam pukul 6:15 malam - Merandang Jalai Orang Ti Ngirup Jalong
enggau Orang Ti Ngirup Buloh serta
enggau Bala Raban Lemambang.
Gendang Rayah sekumbang orang tu
berayah niti rumah nya bejalai.

Jam pukul 7:15 malam - Semua pengabang diberi makai lemai.

Jam pukul 7:30 malam - Lemambang ti nimang Jalong nya pansut
nimang jalong ke ruai.

Jam pukul 10:30 malam – Ngelalu ka petara, maia tu mega semua
bala indu enggau semua orang ti
bengepan asal kitai Iban lalu diiring
bala raban lemambang. Badu pengawa
tu baru niki ka petara. Orang ti beempu
bilik maia tu lalu mantai ke utai di empa
ka pengabang ba ruai diri empu.

Jam pukul 12:30 malam – Semua pengabang diberi ngirup kopi.

Jam pukul 2:00 pagi - Bala Pengiring Indu lalu besedia ka
nuntong ka Jalong .

Jam pukul 4:30 pagi - Lemambang enggau bala Pengiring Indu
Nuntong ka Jalong ngagai orang ti Bujang
Berani.

Jam pukul 5:00 pagi – Bebungkar Ruang / Makai Pagi / Makai
Jamu.

Jam pukul 5:40 pagi – Muai rugan enggau muai leit ngagai alai
endor ngaga sunkop.

Jam pukul 7:00 pagi - Nganjong Buloh enggau Sungkop ka
Pendam. Tuai Antu dulu, udah nya baru
Lumor Dua Tuai Antu, udah nya baru di
tangkan ke orang ti ari pun ramu.

Abis pengawa tu baru Beranggap (meri orang duit)

Jam pukul 4:00 lemai – Niki ka Bujang Gelau.

Surat Ngambi Ngabang Serta Enggau Atur Pengawa Leboh Ngabang Gawai Antu Ngagai Rumah Belabot, Tembawai Pok, Sebetan, Saratok

Di baruh tu bagi rumah panjai ti d iambi ngabang :

Orang Ti Niki Ka Rumah Diambi Ngabang Jam Niki
Kelanang Ak Digat Rumah Nanggar, Semurin 08:30 Pagi
Ajong Anak Belabot Rumah Sanggat Anak Lutik 09:00 Pagi
Jaya Anak Mancha Rumah Mamut Anak Tugang 09:30 Pagi
Batu 3, Jalai Roban Lama.
Mathew Demang Rumah Gelungan Anak Apau 10:00 Pagi
Kerupok, Saratok
Siri Anak Umbo Rumah Maling Anak Gidun 10:30 Pagi
Sungai Berangan, Saratok
Engkenin Rumah Nicholas Iggai Megat 11:00 Pagi
Lengain, Saratok
Nancy Anak Paul Rumah Cr. Isa Anak Ging 11:30 Pagi
Engkudu, Saratok

Kami enggau basa ti besai nerima penatai kaban belayan, suku juru
enggau bala pengabang maioh ngagai Gawai Antu di Rumah Belabot,
Tembawai Pok, Sebetan, Saratok.
1. Minta tiap tiap buah rumah ti d iambi ngabang madah ka dulu Bulu Manok peniki rumah diri empu.
2. Minta kerja sama ngagai kaban belayan enggau bala pengabang maioh sama ngintu pengelikun leboh maia Gawai Antu tu, anang mai utai ke tau ngerusak nyawa enggau ngemedis ka mensia.
3. Semua pengabang ka diambi nitih ka basa Gawai Antu.
4. Orang ti nguong pengabang mesti bisi diberi tanda bunga ba baju ari tuai bilik lalu iya enda tau majak ka sapa sapa orang enti sema ka orang nya enggai ngirup ai ti di sadong iya.
5. Pengabang tau nginsap tang papong insap mesti ka diengkah ka ba alai muai papong insap ti udah disedia ka orang ti beempu ruai alai sida iya ngabang nya.
6. Ai Takar ka diadu ka Tuai Rumah orang ti ngabang enggau orang ti beempu bilik ti niki ka orang ngabang nya, laban takut ke salah adu nitih ke penepan enggau pangkat diri empu.
7. Enda tau sekali kali nikau orang indu ngena asi pulut serta ngachau tauka ngelesey ka sida iya leboh sida ti bejalai maia ngalu petara enggau nuntong ka jalong.
8. Orang ti engkasak enda tau dipasong orang ari rumah bukai, enti pulai ka laya iya ti masong nya deka diukum nitih ka adapt ti patut.
9. Sapa orang ti bisi ditemu belaya serta lalu ngachau Gawai deka diukum sepuluh ringgit siko siko, lalu Tuai Rumah sida iya ti belaya nya empu dipinta muru iya ti belaya tu pulai tekala nya, ganti rugi deka diperunding ka ngagai perintah tauka polis udah nya.
10. Enda tau bira ba sebarang alai laban rumah jamban tauka agu sigi udah disedia ka lalu patut bira ba lubang jamban nya.

Buah Enggau Upa Ti Diguna Kena Ka Untong Tuaa

Pemulai kita ari babas tau ka endor bukai lalu utai ulih kita seraktu enda tau lalu di bai pulai ka rumah, tang mesti di engkah ba Taba.

Maia ngiga utai tu iya nya 26.09.1992
Tiap tiap pintu mesti ka ngiga buah enggau upa ti bisi ditulis dibaroh tu:
1. Buah senggang enggau upa iya
2. Buah timau enggau upa iya
3. Buah kechala enggau upa iya
4. Enggau sebarang macham buah ti ditemu kitai tau diempa maioh macham jelu.
Buah ti ditanam mensia
1. Buah pisang
2. Buah limau
3. Buah nanas
4. enggau maioh macham buah bukai

Utai disedia ka kena ngaga Tuai Indai Bilai
1. Beras Chelum / Pulut Chelum
2. leka padi amat enggau leka padi pulut
3. Nyeli
4. Jagong
5. Jawa
6. Ensabi
7. Janggat
8. Entimun
9. Jejebong
10. Chekor
11. Sebarang utai bukai ti ditanam ba umai ti nadai ditulis ditu.

Ikan – Ikan belau tu pemadu beguna lalu enti olih kitai tau nyalai iya tumu.

Nyadi semua Tusun Gawai Antu tu ditulis oleh Mathew Demang Anak Sadar ti diambi iya ari Cikgu Enggek ari Rumah Maling, Sungai Berangan, Saratok laban meda sida di Sungai Berangan udah bekau Gawai Antu ba tahun 1991 tak gerai nyamai serta chelap embap nadai apa nama. Lalu enti sema Tusun Gawai Antu ke ditulis aku ditu bisi kurang serta timpang aku minta kita bukai meri comment ambi ke bisi dikunsi kitai maioh ke pesaka Bansa Kitai Iban.

2 comments:

  1. Salam unggal,manah amat jalai cerita pengerami gawai tu suba.Ngingat ke aku jeman agi mit suba..Enti enda salah ingat aku bc di rakam bala org putih pengawa tu suba,Dini meh alai video clip nya diatu nh?

    ReplyDelete
  2. Aku enda kala meda video clip ke ko nuan nya, laban endang nadai meda orang ngambi video. Aku semina bisi datai ngagai pengerami sida tu leboh maia hari orang mutong aja laban aku gawa maia hari gawai tu nyadi.

    ReplyDelete

http://johnadamgilbert.blogspot.com